پروتکل شبکه چیست؟ معرفی انواع پروتکل‌های شبکه

شاید تا کنون واژه پروتکل شبکه به گوش شما رسیده باشد اما معنا و مفهوم آن را ندانید. در واقع پروتکل‌های شبکه، مجموعه‌ای از توافقات و قوانینی است که برای ارتباط و تبادل اطلاعات ما بین دستگاه‌ها، سیستم‌ها و … در شبکه‌های کامپیوتری نیز به کار برده می‌شود. امروزه پروتکل‌های زیادی مانند DNS و HTTP و FTP و … نیز در دسترس همه افراد قرار دارد. در این مقاله ما قصد داریم که شما را با مفهوم انواع پروتکل‌های شبکه‌ای نیز آشنا سازیم. پس تا آخر این مقاله با ما همراه باشید.

پروتکل شبکه چیست؟

همانطور که اشاره شد، به مجموعه خط مشی‌ها و قواعدی که نحوه برقراری ارتباط میان دستگاه‌های مختلف را مشخص می‌کنند نیز پروتکل گفته می‌شود. سیستم‌های کامپیوتری و تجهیزات و سخت‌افزار، از سیستم‌عامل‌ و نرم‌افزارهای مختلفی برای برقراری ارتباط با شبکه استفاده می‌کنند، به همین دلیل تمامی این مولفه‌ها باید بتوانند به زبانی قابل درک و فهم با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. در واقع تجهیزات هوشمندی که قابلیت اتصال به شبکه‌های محلی و اینترنت را دارند، می‌بایست برای تبادل اطلاعات با یکدیگر، به تفاهم دوطرفه نیز برسند.

به عبارتی دیگر، می‌بایست بر اساس یک معماری ساخت ‌یافته(یک الگوی برنامه ‌نویسی) توانایی ارسال حجم مشخصی از اطلاعات را در اختیار داشته باشند. اگر این‌گونه نباشد و تناسبی میان حجم ارسالی و دریافتی وجود نداشته باشد، ممکن است که یک مشکل بسیار بزرگی که انتظارش را نداشته باشید رخ دهد که این مسئله باعث می‌شود تا پهنای باند شبکه بیهوده مصرف شده و فرایند انتقال اطلاعات به درستی انجام نشود. به ‌طور مثال، یک مشکل ممکن است بسته‌های 128 بایتی ارسال کند، در حالی که گیرنده انتظار دریافت بسته‌های 256 بایتی را دارد. در این صورت نه تنها داده‌ها به شکل طور نا‌منظم ارسال می‌شوند، بلکه برخی از بسته‌های اطلاعاتی نیز از دست خواهند رفت.

بیشتر بخوانید: خطای 403 چیست؟ دلایل مشاهده و روش‌های رفع ارور 403

آشنایی با انواع پروتکل‌ها

به ‌طور کلی، پروتکل‌های شبکه به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که این سه دسته متشکل‌اند از:

پروتکل ارتباطی، پروتکل مدیریتی و پروتکل امنیتی که در ادامه این مطلب آن‌ها را نیز برای شما به صورت کامل نیز توضیح خواهیم داد.

پروتکل‌های ارتباطی

درواقع این دسته از پروتکل‌ها، پروتکل‌هایی هستند که وظیفه برقراری ارتباط، میان دستگاه‌های مختلف شبکه را دارند و قادر به پشتیبانی از انواع استانداردهای مخابراتی آنالوگ و دیجیتال نیز می‌باشند. پروتکل‌های ذکر شده از تکنیک‌های مختلفی برای ارسال بسته‌های اطلاعاتی در شبکه‌های محلی و اینترنت نیز استفاده می‌کنند.

پروتکل‌های مدیریتی

این پروتکل‌ها کاربردی خاصی را در اختیار دارند که بیشتر برای نظارت بر دستگاه‌های ارتباطی یا بهینه سازی عملکرد شبکه‌های کامپیوتری نیز استفاده می‌شوند. این پروتکل‌ها بر روی عملکرد تجهیزاتی مانند مسیریاب‌ها، سرورها و مودم‌ها نیز تاثیر می‌گذارند و همواره سعی می‌کنند بهترین مسیر انتقال را بیابند. برای مثال، در بحث سرورها، شرکت‌هایی مانند سیسکو و ا‌چ‌پی اقدام به تعریف و پیاده سازی پروتکل‌هایی نموده‌اند که به سرپرستان شبکه این اجازه را می‌دهند که از راه دور به مدیریت دستگاه‌ها نیز بپردازند.

معرفی انواع پروتکل‌های شبکه

اکنون که می‌دانید پروتکل چیست، قصد داریم که شما را با انواع پروتکل‌های شبکه نیز آشنا سازیم. چند تا از مهم‌ترین پروتکل‌ها در شبکه نیز به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

پروتکل TCP/IP

یکی از پر کاربردترین و پر استفاده‌ترین انواع پروتکل‌های شبکه، پروتکل TCP/IP می‌باشد که وظیفه ارسال و دریافت اطلاعات را نیز بر عهده دارد. البته می‌توان به این هم اشاره کرد که خود این پروتکل، از پروتکل‌های مختلفی نیز تشکیل شده است که از مهم‌ترین آن‌ها باید به پروتکل‌های TCP و IP نیز اشاره کرد. از نظر لایه‌ای بودن، این پروتکل، شباهت زیادی به مدل OSI دارد؛ اما تعداد لایه‌های آن با مدل OSI متفاوت می‌باشد و از تعداد کمتری لایه تشکیل شده است. به عبارتی دیگر، در پروتکل فوق، لایه‌هایی از مدل مرجع OSI که عملکردی نزدیک به یکدیگر داشتند در  قالب یک لایه در نظر گرفته شده‌اند. مدل TCP/IP از لایه‌های زیر نیز ساخته شده است:

1. لایه واسط شبکه: (network interface layer)لایه فوق وظیفه رسیدگی به مک‌آدرس‌ها، مسیر‌یابی آن‌ها و ارسال و دریافت فیزیکی بیت‌ها را نیز بر عهده ‌دارد.
2. لایه‌ اینترنت (internet layer): وظیفه اصلی لایه فوق آدرس‌دهی IP و مسیریابی است. مهم‌ترین پروتکل این لایه، پروتکل اینترن (internet protocol) یا IP می‌باشد.
3. لایه‌ انتقال (transport layer): ارتباط بین دو میزبان را با استفاده از لایه‌‌های زیرین برقرار می‌کند تا فرایند تبادل اطلاعات در لایه‌های مختلف بدون به وجود آمدن خطا امکان‌پذیر شود. پروتکل‌های اصلی این لایه‌، پروتکل‌های TCP و UDP نیز می‌باشند.
4. لایه‌ کاربرد (application layer): این لایه به کاربران اجازه می‌دهد با دستگاه‌های تحت شبکه به تعامل بپردازند یا به عبارت دیگر، توانایی ارسال و دریافت داده‌ها را نیز داشته باشند.

مقاله پیشنهادی: IPV4 چیست و چه تفاوتی با IPV6 دارد؟

پروتکل UDP

یکی دیگر از انواع پروتکل‌های شبکه، پروتکلی است که همگام با پروتکل TCP از آن استفاده می‌شود و در لایه انتقال کار می‌کند. اصلی‌ترین تفاوت پروتکل UDP با پروتکل TCP در سرعت انتقال اطلاعات آن نیز می‌باشد. این پروتکل به دلیل این‌ که چک‌سام(Checksum) بسته‌های ارسالی را بررسی نمی‌کند و هدفش تنها انتقال بسته‌ها می‌باشد، سریع‌تر از پروتکل TCP می‌باشد؛ اما در مقابل ضریب خطای بالایی دارد. UDP بیشتر در ارتباط با سرویس‌هایی نظیر استریم‌های ویدئویی و بازی نیز استفاده می‌شود که سرعت دریافت داده‌ها نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می‌باشد.

پروتکل SSH

یکی دیگر از انواع پروتکل‌های شبکه، پروتکل SSH نیز می‌باشد. پروتکل پوسته سوکت ایم (Secure Socket Shell) دسترسی مطمئن کلاینت‌ها به منابع شبکه را فراهم می‌کند، حتی در زمانی که کلاینت‌ها به شبکه‌هایی متصل می‌شوند که ایمن نیستند نیز این موضوع مطرح می‌باشد. پروتکل فوق با پیاده ‌سازی یک مکانیزم ارتباطی ایمن میان کاربر و سرور اجازه می‌دهد تا کلاینت‌ها با امنیت زیادی به تبادل اطلاعات بپردازند؛ همچنین می‌توان از قابلیت‌های مهم پروتکل فوق باید به انتقال خودکار اتصالات برقرار شده، امکان تایید کاربران جدید، انتقال ایمن فایل‌ها، تایید هویت کاربران و پیاده ‌سازی تونلی ایمن در بستر پروتکل TCP/IP اشاره داشت.

بیشتر بخوانید: پروتکل امنیتی SSL چیست و چه کاربردی دارد؟

پروتکل Telnet

یکی از قدیمی‌ترین تنوع پروتکل‌های ارتباطی شبکه پروتکل Telnet می‌باشد که امکان برقراری ارتباط از راه دور با دستگاه‌ها را فراهم می‌کند. برای آن‌ که بتوانید از مزایای پروتکل فوق استفاده کنید به برنامه کلاینتی نیاز دارید تا یک رابط خط فرمان در اختیارتان قرار دهد تا بتوانید به برنامه سرور متصل شوید.

پروتکل SMS

پروتکل سرویس پیام کوتا (Short Message Service) امکان ارسال و دریافت پیام توسط دستگاه‌های شبکه و سیم‌کارت ‌خور را فراهم می‌سازد. این پروتکل متن ‌محور است و تنها قادر به ارسال متن‌های ساده می‌باشد. در صورتی که قصد ارسال پیام‌های چندرسانه‌ای را داشته باشید باید از پروتکل MMS سرنام Multimedia Messaging Service استفاده کنید.

پروتکل FTAM

پروتکل روش دسترسی به انتقال فایل (FTAM)سرنام File Transfer Access Method با هدف سهولت در دسترسی به فایل‌ها و پوشه‌ها استفاده می‌شود. این پروتکل دسترسی محلی و راه دور به فایل‌ها را فراهم می‌سازد و عملکردی شبیه به پروتکل FTP را دارد.

پروتکل SMTP

یکی دیگر از تنوع پروتکل‌های شبکه، پروتکل SMTP نیز می‌باشد. پروتکل انتقال ساده میل (Simple Mail Transfer Protocol) برای ارسال ایمیل استفاده می‌شود. هنگامی که ایمیلی را ارسال می‌کنید پروتکل SMTP اطلاعات را از سروری به سرور دیگری در اینترنت انتقال می‌دهد. SMTP می‌تواند اطلاعات را برای سروری ارسال کند که ممکن است از پروتکل‌های دیگری مثل POP یا IMAP برای ارسال یا دریافت ایمیل‌ها استفاده کند.

پروتکل http

پروتکل انتقال ابرمتن (HTTP)اولین پروتکل تبادل اطلاعات در اینترنت می‌باشد که قادر به ارسال اطلاعات با قالب خام است. عملکرد پروتکل مذکور به این صورت است که داده‌ها را فرمت می‌کند تا برنامه‌های کاربردی مثل مرورگر بتوانند به شکل مستقیم به داده‌ها دسترسی داشته باشند. متاسفانه به دلیل این‌ که اطلاعات به شکل خام ارسال می‌شوند و هکرها قادر به شنود اطلاعات خواهند بود.

سخن آخر

در این مقاله با پاسخ به سوال اینکه پروتکل شبکه چیست، به طور کامل آشنا شدید. در واقع به مجموعه خط مشی‌ها و قواعدی که نحوه برقراری ارتباط میان دستگاه‌های مختلف را مشخص می‌کنند نیز پروتکل گفته می‌شود. سیستم‌های کامپیوتری و تجهیزات و سخت‌افزار، از سیستم‌عامل‌ و نرم‌افزارهای مختلفی برای برقراری ارتباط با شبکه استفاده می‌کنند، به همین دلیل تمامی این مولفه‌ها باید بتوانند به زبانی قابل درک و فهم با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. تجهیزات هوشمندی که قابلیت اتصال به شبکه‌های محلی و اینترنت را دارند، می‌بایست برای تبادل اطلاعات با یکدیگر، به تفاهم دوطرفه نیز برسند.